De vrije mens
Visioen van een holistisch beeld van de mens.
– door Christine Richter –
Het is mogelijk om visies te creëren. En, dat geeft ons echt veel hoop, ze hebben de neiging om zich te manifesteren. Een visie zou dus het mooiste en best denkbare in zich moeten dragen. Een beeld dat niet alleen het eigen hart raakt, maar ook dat van iedere beschouwer, dat aanspoort tot actie. Een vuur van enthousiasme wordt altijd gecreëerd wanneer de gecreëerde visie niet alleen een paradijselijke wens is of een wereldse scène van ondergang die zich zeer waarschijnlijk binnenkort zal voordoen, maar wanneer de gecreëerde visie een reële mogelijkheid raakt om mens te zijn die kan worden ontwikkeld, en die zo onweerstaanbaar aantrekkelijk en mooi is dat het onmiddellijk de nodige kracht met zich meebrengt om het te realiseren.
Angstaanjagende beelden van de toekomst zoals Bill Gates (1) het in dit video-van zijn optreden bij TED in april 2015 (8:36 min.) presenteerd, hebben daarentegen de neiging om de wil te verlammen in plaats van individuen te motiveren om constructieve stappen te ondernemen. Hoe kan een strategie die gebaseerd is op niets anders dan “beschermende maatregelen tegen potentiële gevaren” constructief zijn? Wie zo denkt, trekt het gevreesde kwaad vrijwel aan. De voorstellingen van Bill Gates en anderen lijken zich op dit moment wereldwijd op een beangstigende manier te manifesteren.
Een heel andere, reeds bestaande visie op de ontluikende mens in zijn ideaal is te vinden bij Erich Fromm in zijn inmiddels legendarische werk “To Have or To Be” (2). De titel alleen al stimuleert de lezer om na te denken. Wat wordt hier precies mee bedoeld?
Een citaat uit het boek kan een kleine indruk geven:
“De angst en onzekerheid veroorzaakt door het gevaar te verliezen wat je hebt, bestaat niet in de manier van bestaan van het “zijn”. Als ik ben die ik ben en niet wat ik heb, kan niemand me beroven of mijn veiligheid en gevoel van identiteit bedreigen. Mijn centrum is in mijzelf – het vermogen om te zijn en mijn eigen krachten uit te drukken maakt deel uit van mijn karakterstructuur en is afhankelijk van mij. Dit geldt voor normale levensomstandigheden en natuurlijk niet voor extreme situaties zoals ziekten met ondraaglijke pijn, martelingen of andere gevallen waarin de meeste mensen beroofd zijn van hun vermogen om te zijn. -Terwijl in het hebben dat wat men heeft vermindert door het gebruik, neemt het zijn toe door de praktijk. …“ (S.109)
Hoe kan iets toenemen dat niet materieel aantoonbaar is? Vandaag de dag zijn we over het algemeen dermate materieel georiënteerd dat het moeilijk is om ons voor te stellen dat we er met lege handen staan en nog steeds een betekenisvolle positie in het leven innemen – en bovendien, als een geschenk, overlopen van vreugde, geluk, overvloed en innerlijke rijkdom…
Mijn visie op de “vrije mens” in de toekomst is gebaseerd op de fundamentele veronderstelling dat we meer zijn dan alleen maar lichamen. Ook staat de “dood” erin voor iets natuurlijks, iets om niet bang voor te zijn. Natuurlijk hebben technische prestaties ook betekenis en waarde, maar wat echt betekenisvol is en leidt tot verdere ontwikkeling die hoop geeft, zit in de mens zelf.
Een waargebeurd verhaal om te verduidelijken wat er is gezegd: Trudi was een pony op oudere leeftijd, ze at nauwelijks meer en werd steeds dunner. We hebben de dierenarts geroepen en hij zei dat haar tanden geslepen moesten worden omdat ze niet meer goed kon eten. En zo was het. Na de behandeling is ze weer gaan eten. Wij hebben dan ook een speciale pap met vitaminen en mineralen uit de zak voor ze klaargemaakt zodat ze snel weer op kracht en gewicht kon komen. Daarnaast kreeg ze een injectie, wat als een wonder werkte, want binnen korte tijd sprong ze weer bijna als een vulling over de weide. Toen Trudi na een tijdje weer slechter werd, herhaalde hij de injectie een tweede keer. Opnieuw bloeide het dier zichtbaar op. Toen Trudi na een tijdje weer slechter werd, herhaalde hij de injectie een tweede keer. Opnieuw bloeide het dier zichtbaar op. Maar dan kwam de inbraak, ze lag ’s morgens in de stal en stond niet meer op. Nadat ze de hele dag niet had kunnen opstaan, zei de dierenarts: “Nu kunnen we haar niet meer helpen, ik moet haar laten inslapen.”
Het ontstellende was toen de indruk dat de pony door de medicatie dermate gevitaliseerd was dat het sterven erdoor werd belemmerd. Ik zat naast haar dode lichaam in de stal, voelde de rusteloosheid in de sfeer en zag in haar ogen een nog subtiele vonk van het leven, alsof het er niet uit wilde gaan. Ik had het gevoel dat de behandeling – met uitzondering van het vijlen van haar tanden natuurlijk, wat nuttig was geweest – haar niet noodzakelijkerwijs had geholpen. Integendeel, de kunstmatige vitalisatie met anabole injecties had duidelijk invloed genomen op haar dood, als een spirituele overgang naar een bovennatuurlijke wereld.
De dood behoort tot het leven zoals de schaduw tot het licht behoort. Wanneer het leven meer is dan alleen fysiek, wordt het mogelijk om de realiteit van het sterven te accepteren. Het “eeuwige leven” in een fysisch-spirituele realiteit ziet er anders uit dan wanneer men hoopt nooit te hoeven sterven. Sterven hoort bij het leven, het begint met de geboorte. Het embryo “sterft” wanneer het het daglicht door het geboortekanaal ziet en het pasgeboren kind begint te ademen. Het zaad sterft als de kiem eruit breekt en begint te groeien. Het accepteren van de dood en de vergankelijkheid als werkelijkheid is zeker niet gemakkelijk, maar het is buitengewoon bevrijdend. De bloem in haar mooiste pracht en praal kan angsten veroorzaken in de kennis van de onvermijdelijke verwelking die zal volgen. Als je echt wilt leven, kun je er niet omheen om ziekte, dood en lijden op een bepaalde manier in je wereldbeeld op te nemen.
Mijn “visie op de toekomst” is gebaseerd op het idee dat ons bewustzijn – dat van zowel gewone burgers als wetenschappers – het denkbeeld van een spirituele, mentale en fysieke werkelijkheid is overgenomen. Een zogenaamde “holistische visie” is wereldwijd voor iedere burger logisch en normaal geworden. Wat zou er dan anders zijn? Hoe zou het beeld dat iedereen van zichzelf en andere levende wezens heeft eruit kunnen zien?
Rudolf Steiner (3) beschrijft een holistisch beeld van de mens in de door hem opgerichte antroposofie. Dit omvat niet alleen drie (lichaam, ziel en geest), maar zelfs vier onderdelen: het fysieke lichaam, het etherische lichaam, het astrale lichaam en het Ik. Dit vierledige beeld van de mens, zoals hij het voor het eerst beschreef, is door zijn diepe logica toegankelijk voor iedereen, ook voor eenvoudig denkende mensen, zonder verdere schooling, ondanks het vreemde karakter van de gekozen termen “etherlichaam”, “astraallichaam” en “Ik”:
Ook het logo van deze website is bedoeld om op een eenvoudige manier uit te drukken op welke manier de mens verbonden is met het mineralenrijk, de planten en de dieren. De steen staat voor dode materie, voor het fysieke lichaam van mens, dier en plant, als symbool ook voor alles wat zicht-, meet- en weegbaar is. De plant heeft nu iets wat de steen mist: zij leeft! Zo staat zij in het logo voor het stof dat tot leven is gekomen, net als ook de dieren en de mensen. Rudolf Steiner noemt datgene wat aan de zuivere materie wordt toegevoegd met levens- of etherkrachten, zonder welke er geen “leven” in de zin van groei en ontwikkeling zou kunnen plaatsvinden. Een steen heeft dit niet, hij kan geen fruit opleveren. De “etherische krachten” verbinden zich door het element water met de materie en brengen deze tot leven. In het dier is er nog iets anders aanwezig dat “ziel” of “bewustzijn” genoemd kan worden. R. Steiner gebruikt de term astraallichaam, omdat dit “fijnstoffelijk lichaam” verbonden is met kosmische krachten. De verbinding van het bewustzijn met de kosmische krachten vinden we ook terug in de oude Indiase leer van de chakra’s, die veel mensen uit de yogapraktijk reeds bekend zijn. Zowel de mens als het dier denkt, voelt en wil iets. Of er een relevant verschil is tussen het bewustzijn van de mens en dat van het dier wordt vandaag de dag steeds meer in twijfel getrokken. In de antroposofische leer beantwoordt Rudolf Steiner deze explosieve vraag met het vierde niveau, het menselijke “Ik”, die volgens hem een fundamenteel onderscheid vormt tussen het menselijk en het dierlijk bewustzijn.
Wat betekent deze “ik”, die in het yoga-onderwijs “zelf” wordt genoemd? Vergeleken met de gebruikelijke driedelige indeeling van lichaam, ziel en geest, zou het “Ik” de geestelijke dimensie in het mens-zijn aangeven. De geestelijke krachten die verbonden zijn met het menselijke “Ik” lijken grote mogelijkheden te bieden. De mens kan dus met zijn geest cultuur scheppend bezig zijn. Hij brengt nieuwe dingen voort en kan daadwerkelijk werelden creëren. De visie van Bill Gates lijkt tegenwoordig werkelijkheid te worden. Het is gebaseerd op een wetenschap waarin noch “leven” noch “dood” reëel gemomen worden, maar alleen de materie telt. Een wereld vol angst voor mogelijke rampen en epidemieën, gebaseerd op het idee dat men zich moet beschermen met pakken, hoogontwikkelde technische apparaten en vaccins. Wat een nachtmerrie!
Er zijn zeker andere manieren waarop de wereld met mens, dier en plant zich in toekomst zou kunnen ontwikkelen zonder beschermende pakken en maskers. Een beeld van veredelde mensen die hun bewustzijn hebben ontwikkeld en nu een esthetische en morele wereld creëren met behulp van hun mentale vermogens. Deze nieuwe wereld zou worden opgebouwd uit de krachten van elk individu en zou geen controle meer nodig hebben, aangezien de moraal in de mens zelf is verankerd als een natuurlijke hartkracht.
Bedankt zij dan Bill Gates en mensen zoals hij, die door hun nachtmerries hebben bijgedragen de “Ik” in ons mensen uit zijn slaap wakker te schudden en op te laten staan. Want dit lijkt de keuze te zijn die we op dit moment wereldwijd hebben: Op te staan of passief de ondergang toe te kijken. Gelukkig is er het “Ik” van de mens die onrechtvaardigheid en leugens op geen enkele manier kan dulden!
© Christine Richter
(1) Bill Gates (geb. 1955), oprichter van Microsoft, multimiljonair, oprichter van de “Bill and Melinda Gates Fondation”.
(2) Erich Fromm (1900 – 1980), “Hebben of zijn”, dtv non-fictie boek, 1976
(3) Rudolf Steiner (1861 – 1925), grondlegger van de antroposofie, een wetenschap die ook de geestelijke wereld in haar onderzoek betrekt en deze beschouwt als de oorzaak van alles wat zichtbaar en weegbare is.
Vertaling met behulp van het gratis programma van www.deepl.com